समाचारहरू

२०४६ जेठ ७ गते गाउँमै गएको नागरिकता टोलीले नागरिकतामै ‘कुकुर कामी’ लेखिएको कारण ३३ वर्ष यता उहाँ गाउँसमाजका भेलामा जान छोड्नुभएको छ ।  

२०१७ पुस २५ गते जन्मनुभएका कविराम कामीलाई तत्कालिन मेहेलतोली गाउँ पञ्चायतका प्रधानपञ्च बखतबहादुर खड्काको सिफारिसमा यो नागरिकता दिइएको हो ।

त्यसबेला मेहेलतोली गाउँ पञ्चायत, अहिलेको सङ्घीय पुनर्संरचना अघि मेहेलतोली गाविस थियो ।  

नागरिकतामा मेहेलतोली गाउँ पञ्चायत–६ लेखिएको ठाउँ सङ्घीय पुनर्संरचनापछि अहिले भगवतीमाई गाउँपालिका ६ नं. वडामा पर्दछ ।

नागरिकतामा ‘कुकुर कामी’ लेखिएका कविराम, भुण्टो कामीका कान्छो छोरा हुनुहुन्छ । कविरामभन्दा अघि ६ जना दाजुहरूको मृत्युपछि जन्मेका र कुकुर नाम राखे बाँच्न सक्छन् भन्ने पण्डितको सल्लाह र अन्धविश्वासका कारण राखिएको नाम थियो ‘कुकुर’ ।

उहाँ त बाँच्नुभयो तर नागरिकतामा ‘कुकुर’ लेखिएकै कारण उहाँ आफैँ, पत्नी, सात छोराछोरी १३ नातिनातिनीहरू फलानोको पत्नी, फलानोको छोराछोरी वा फलानोको नातिनातिनी भन्न नाम उच्चाहरण गर्न लज्जित हुनु परेको छ ।

जेठी छोरी लक्ष्मी (३२)को जाजरकोटको जुनिचाँदेमा विवाह भएको छ । एक छोरा र तीन छोरी जन्माइसकेकी उहाँले बुबाको नाम ‘कुकुर’ उल्लेख गरी नागरिकता लिन अप्ठ्यारो परेर नागरिकता निलएको बताउनु भएको छ । 

माइली छोरी कल्पना (२६)को भगवतीमाई गाउँपालिका–७ तौलुममा विवाह भएर दुई छोरी जन्मिइसकेका छन् । उहाँले पनि यही समस्याले नागरिकता नबनाएको बताउनु भएको छ ।

जेठो छोरा जयबहादुरले (२९) मलेसियामा तीन वर्ष काम गर्नु भयो । बुबाको नाम ‘कुकुर’ लेखेर पैसा पठाउन गाह्रो लागेर पठाउन नसकेको उहाँ बताउनुहुन्छ । 

कान्छी छोरी रत्ना (२३) र माइलो छोरा सन्तराम (२०)ले नागरिकता बनाउनुभएको छ तर बुबाको नाम ‘कुकुर’ लेखिएकै कारण त्यो नागरिकता देखाउन अप्ठ्यारोले गाउँका समूहमा बस्ने, सामुदायिक क्रियाकलापमा सहभागी वा प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रम जस्ता सरकारले दिएको आयआर्जन कार्यक्रममा सहभागी हुन नगएको रत्नाले बताउनु भयो ।

साइलो छोरा पप्पु (१८) कक्षा ८ मा पढ्दा चार वर्ष अघि विद्यालयमा साथीहरुले जिस्काएकै कारण बिचैमा पढाइ छाड्नु भयो । अहिले उहाँ भारतमा मजदुरी गर्नुहुन्छ । कान्छो छोरा शिवराज (१६) अहिले गाउँकै एक विद्यालयमा कक्षा १० मा पढ्दै हुनुहुन्छ ।

साथीहरुले जिस्काइदिने गरेकै कारण शिवराज पनि हतोत्साहित हुने गरेको आफूले पनि महसुस गरेको खड्गदेवी आधारभूत विद्यालयका प्रधानाध्यापक चन्द्रप्रसाद रेग्मीले सुनाउनु भयो ।  

उहाँले भन्नु भयो-‘बुबाको नाम थाहा पाएर पनि साथीहरुले जिस्काउने गर्छन् । हामीले त्यसो नगर्नु भनेर सम्झाउने चाहिँ गरेका छौँ ।’

जन्मँदै छोराहरू मर्न थालेपछि कविरामको जस्तै मेहेलतोली र छिमेकी गाउँ जगनाथमा समेत त्यो समयका करिव ६ जनाको नाम ‘कुकुर’ भन्ने गरिएको थियो । समाजका अगुवाहरुले सभ्यताको विपरित हुने भन्दै (न्वारन) राशीको नाम लेखाए ।

कविरामले नागरिकता लिएकै समय अर्थात दुर्गाप्रसाद गिरी टोली प्रमुख खटिइ आएको बेला जगनाथका उतिबेलाका जनप्रतिनिधि र सामाजिक अगुवाहरुले ‘कुकुर’ नाम भन्ने गरिएका तीन जनामध्ये प्रेमबहादुर दमाई, पदमबहादुर कामी र धनबहादुर कामीले कुकुरबाहेकको नामबाट नागरिकता पाउनु भयो ।  

जगनाथमा नागरिकता बाँडेको एक सातापछि मेहेलतोली पुगेको टोलीका प्रमुख गिरीले दस्तखत गर्दा नागकिरतामै ‘कुकुर’ नलेखौँ भनेर रोकेको भए बदलिन सक्थ्यो ।  

नागरिकताको प्रमाणपत्रसम्बन्धी सिफारिसमा प्रधानपञ्चबाट सही गराउनु अघि त्यसबेलाका गाउँपञ्चायतका सचिवले ध्यान पुर्‍याएको भए कविराम कामी लेखिएको हुन्थ्यो ।

मेहेलतोलीमा त्यो बेला तीन जनाको नाम ‘कुकुर’ लेखेरै नागरिकता दिइएको विवरण प्राप्त भएको छ । अरु दुई जनाको निधन भइसकेको छ । अरु दुई जना कविराम भन्दा १५–२० वर्ष जेठा हुनुहुन्थ्यो । नागरिकतामै ‘कुकुर’ नाम लेखिएका सबै जना दलित मात्र हुनुहुन्छ ।

‘बाँचुन भनेर राखिएको नाम बदल्न सकिन्थ्यो, हाम्रो गाउँमा बदल्यौँ’ भगवतीमाई गाउँपालिका–४ जगनाथका स्थानीय बासिन्दा पूर्व शिक्षक कृष्णप्रसाद अधिकारीले सुनाउनु भयो । 

उहाँले भन्नु भयो-‘घरकाले बिगारेको नाऊँ, ठालुले बिगारेको गाऊँ’ उखान त्यसै चलेको होइन ।
दमाई कामीहरुकै नाम बिगारेर राख्ने श्रृङ्खला अझै पनि कायम रहेको अधिकारकर्मी मनिषा बिकको टिप्पणी छ । ‘यो जातीय विभेदको स्वरुप हो ।’-उहाँको तर्क छ ।  

अगाडिका सन्तानहरु मरिरहन थालेपछि बाँचुन भनी ‘कुकुर’ क्षेत्री, बाहुन वा ठकुरीलाई भनिएन ? मनिषाको प्रश्न छ ।

कविराम कामीको नागरिकतामा ‘कुकुर कामी’ लेखिएकै विषयमा दैलेखका प्रमुख जिल्ला अधिकारी हरि प्याकुरेलसमक्ष राख्दा उहाँले के कसरी सुधार गर्न सकिन्छ ? प्रक्रिया के हुनसक्छ मन्त्रालयमा सोधेर भन्न सकिने जानकारी दिनु भयो ।

यही समस्यबारे गृह मन्त्रालको नीति, योजना अनुगमन तथा मूल्याङ्कन महाशाखाका इञ्चार्ज सहसचिव डा. भीष्मकुमार भुसालले नागरिकतामै ‘कुकुर कामी’ लेखिनु आपत्तिजन भएको टिप्पणी गर्नु भयो ।  

उहाँले भन्नुभयो-‘यसले धेरै अपमान बोध गराएको होला भन्ने सहजै महसुस भएको छ, नाम बदल्ने बारे समाधानको पहल हुन्छ ।’