समाचारहरू

यो वर्षको लैङ्गिक हिंसा विरुद्धको १६ दिने अभियान मङ्सिर ९ गतेदेखि देशभर सुरु भएको छ । सभ्य समाजको पहिचान : लैङ्गिक हिंसा विरुद्धको अभियान भन्ने मुल नाराका साथ अभियानको सुरुवात गरिएको हो । अभियान अन्तर्गत यस पटक ‘म हिंसा गर्दिन, म हिंसा सहदिन र म हिंसाको प्रतिकार गर्छु र रिपोर्ट गर्छु’ भन्ने प्रतिवद्धता राखिएको छ ।

गाउँ शहरमा लैङ्गिक हिंसा विरुद्धको १६ दिने अभियान मनाइरहदा सुर्खेतको पञ्चपुरी नगरपालिका–३ तोक्माकी ३० वर्षीया मीना आलेलाई ३८ वर्षीय पति अम्मर आले मगरले घाँटी रेटेर हत्या गरे । यो त एक उदाहरण मात्रै हो ।

महिला हिंसा समाजको कुरुप तस्वीर हो । जसले महिलालाई मान्छेका सामान्य अधिकारको उपयोग गर्नबाट समेत वञ्चित बनाइरहेको छ  । मानव अधिकारको विश्वव्यापी घोषणा–पत्रको धारा एकमा सबै नागरिक जन्मजात र मर्यादा तथा अधिकारमा समान हुन्छन् । तर विडम्बना नेपाल भने महिला हिंसाबाट मुक्त हुन सकेको छैन् ।

सबै महिला हिंसाको उच्च जोखिममा छन् । विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार प्रत्येक तीन मध्ये एक महिला आफ्नो जिवनमा कुनै न कुनै प्रकारको हिंसाबाट प्रभावित छन् । नेपालको प्रमुख राष्ट्रपति पदमा महिलाको नेतृत्व छ । संघियता कार्यान्वयनका क्रममा बनेका स्थानीय तहमा समेत प्रमुख अथवा उपप्रमुखमा महिला अनिवार्य भनिएको छ । तर पनि महिलामाथि हुने हरेक किसिमको हिंसामा कमी आउन सकेको छैन् ।

यहि हिंसाको शिकार बन्न पुगेका छन् कर्णालीका महिला । भौगोलिक रुपमा विकट कर्णाली प्रदेशमा पछिल्लो साढे दुइवर्षको तथ्याङ्कले महिला हिंसाको अवस्था विकराल रहेको देखिएको छ । महिला हिंसा न्युनीकरणका लागि थुप्रै अभियान सञ्चालन हुँदै आएको भएपनि हिंसाजन्य श्रृखला भने रोकिएका छैनन् । केही वर्षयता परेका उजुरीको संख्याका आधारमा महिलामाथि हुने हिंसा झनझन बढ्दै गएको पाइएको छ ।

कर्णाली प्रदेश प्रहरी कार्यालयको विवरण अनुसार कर्णालीमा प्रत्येक दिन महिलाहरू कुनै न कुनै किसिमको हिंसाको सिकार भइरहेका छन । महिलाहरू घरेलु, यौनजन्य र लौङ्गिक हिंसामा धेरै पर्ने गरेका हुन् ।

आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा १ सय ५४ जना महिला बलात्कार घटनामा परेको भन्दै प्रहरीमा उजुरी परेका थिए । पछिल्लो आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा १ सय ५५ जना महिला तथा बालिका बलात्कार घटनामा परेको भन्दै उजुरी परेको थियो । चालु आर्थिक वर्ष २०७९/०८० को चार महिनामा ७८ जना महिलाहरू बलात्कार घटनामा पीडित भएको उजुरी परेको प्रहरी कार्यालयले जनाएको छ ।
समाजमा हुने अनेक खालका हिंसाबाट सबै उमेर समूहका महिलाहरू प्रभावित भएका छन् । प्रहरीमा परेका उजुरीले बालिकादेखि ज्येष्ठ उमेरसम्मका महिलाहरू हिंसामा परेको देखिएको छ । कर्णालीमा झण्डै दुइवर्षको अवधिमा मात्रै ३ सय ८७ जना महिलाहरू हिंसामा परेको देखिएको छ ।

कर्णालीमा बलात्कारका घटनामा पीडित हुनेमा बालिकाको सङ्ख्या उल्लेखनीय छ । कर्णालीमा महिलामाथि हुने हिंसामा सबैभन्दा धेरै बलात्कार घटनाका उजुरी भएको प्रहरीले जनाएको छ । यहाँ बहुविवाहका घटना पनि अधिक हुने गरेका छन् । आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा मात्रै ९६ ओटा बहुविवाहका उजुरी दर्ता भएका छन् ।

गएको आर्थिक वर्षमा कर्णालीका विभिन्न जिल्लामा ८१ र चालु आर्थिक वर्षको कात्तिक मसान्तसम्म २८ ओटा बहुविवाहका उजुरी परेका छन् । प्रदेश प्रहरी कार्यालयका प्रवत्ता एसएसपी माधवप्रसाद श्रेष्ठले कर्णालीमा महिलामाथि हुने यौनजन्य हिंसाका उजुरी धेरै आउने गरेको बताउनुभयो ।

कर्णालीका केही क्षेत्रमा अहिले पनि सामाजिक अन्धविश्वास र कुप्रथा व्याप्त छ । महिलाहरू छाउपडी र बोक्सीजस्ता अन्धविश्वासका कारण पीडित बनिरहेका छन् । गएको साढे दुइवर्षको अवधिमा प्रदेशमा ६ ओटा हिंसाका घटना यसैसम्बन्धी रहेका छन् । मानव वेचविखनको जालोमा पनि महिला नै बढी परेको देखिएको छ । आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ यता प्रदेशभर मानव बेचविखनका घटना पनि बढेका छन् । उक्त वर्ष तीन ओटा मानव बेचविखनका उजुरी दर्ता भएकोमा आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा चार ओटा र चालु आर्थिक वर्षको चार महिनामा तीन ओटा उजुरी दर्ता भइसकेका छन् ।

त्यसैगरी, नेपाल मानव अधिकार वर्ष पुस्तक सन २०२१ मा इन्सेकले प्रकाशन गरेको तथ्याङक अनुसार कर्णाली प्रदेशमा सन् २०२० मा महिला अधिकारका घटनाहरूमा राज्यपक्षबाट शून्य र अन्य पक्षबाट २ सय २० जना महिला पीडित रहेका छनभने मानव अधिकार वर्ष पुस्तक २०२२ मा राज्यपक्षबाट एक र अन्यपक्षबाट २ सय ४ जना पीडित रहेका छन ।

महिला माथि मानसिक, शारीरिक, यौनजन्य र लैङ्गिक विभेद तथा असमानता जस्ता हिंसा श्रृंखलाबद्ध रुपमा भइरहेको अधिकारकर्मी बताउछन् । उनीहरूका अनुसार महिलामाथि हुने विभिन्न हिंसा रोकथाम तथा न्युनीकरणका लागि भइरहेका प्रयास अझै प्रभावकारी बन्न सकेका छैनन् । अधिवक्ता एवम् महिला अधिकारकर्मी गिता कोइरालाले विभिन्न बहानामा महिलालाई गरिने हिंसामा कमी आउन नसकेको बताउनुभयो । समाजमा चेतनास्तर बढेपनि यौन दुव्र्यवहार, बेचविखन, कुटपिट बोक्सीको आरोप जस्ता घटनामा कमी नआउनु गम्भिर विषय भएको उहाँको भनाई छ  ।

पछिल्ला वर्षमा महिलामाथि गरिने हिंसाका प्रकृति पनि फेरिएका छन् । सूचना प्रविधिको प्रयोग बढेसँगै सामाजिक सञ्जालमार्फत महिला हिंसा गर्ने गरिएको थुप्रै उजुरी प्रहरीमा पर्ने गरेका छन् ।
जुन हिंसा न्युनीकरण गर्न सचेतना बढाएर कानुनको प्रभावकारी कार्यान्वयनमा जोड दिनुपर्ने अधिकारकर्मीहरू बताउछन् । समाजमा अहिले पनि पृति सतात्मक सोच हावी हुनु, अन्धविश्वास र कुसंस्कार जस्ता परिपाटी संस्थागत भइरहनुले माहिलामाथि हुने हिंसामा कमी नआएको कतिपयको तर्क छ ।

महिलामाथि हुने घरेलु हिंसाका घटनाको अवस्था पनि भयावह छ । आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ मा प्रदेशभर ६ सय २७ घरेलु हिंसाका मुद्दा दर्ता भएका थिए । त्यसको पछिल्लो आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा प्रदेशभर ८ सय ७५ ओटा घरेलु हिंसाका घटना प्रहरीमा दर्ता भएका थिए ।

कर्णालीमा मानव अधिकार हननका अधिकांश घटनामा समेत महिला नै बढी प्रभावित भएका छन् । महिला माथि हुने विभिन्न खालका हिंसा हुने गरेका छन् । पारिवारिक, घरेलु, कुटपिट, बलात्कार जस्ता घटनामा कमी आउन नसकेको अनौपचारिक सेवा केन्द्र (इन्सेक) का कर्णाली प्रदेश संयोजक नारायण सुवेदीले बताउनुभयो । महिलामाथि हुने यस्ता खालका घटनामा वर्षेनी वृद्धी हुनुको मुख्य कारण भनेको नै महिला आफै आत्मनिर्भर बन्न नसक्नु नै मुख्य कारण रहेको उहाँ बताउनुहुन्छ । सचेतनाको कमी तथा कानुनका विषयमा जानकार नहुँदा पनि महिला माथि दिनहुँ जसो घटना भइरहेको प्रदेश संयोजक सुवेदीले बताउनुभयो ।

लैङ्गिक हिंसा विरुद्धको १६ दिने अभियान शहरमुखी भएको समेत संयोजक सुवेदीले बताउनुभयो । जहाँ महिलामाथि दिनहु जसो हिंसा हुन्छ त्यो ठाँउमा पुगेर यस्ता कार्यक्रम गर्दा अझ प्रभावकारी हुने उहाँको बुझाई छ । शहर केन्द्रित कार्यक्रमले यो दिवसको अर्थ र महत्व नरहने समेत उहाँको भनाई छ  ।

अभियानलाई प्रभावकारी बनाउनका लागि कर्णाली प्रदेश सरकार सामाजिक विकास मन्त्रालयले विभिन्न कार्यक्रम गर्दै आएको छ । विभिन्न समूह सङ्गठन तथा विद्यालयमा समेत सचेतना मुलक कार्यक्रम गरी महिला माथि हुने विभिन्न खालका हिंसामा कमी ल्याउन कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको मन्त्रालयले जनाएको छ ।

प्रभा कुमारी रावत