समाचारहरू

२६ वर्ष अघिसम्म बगनासकाली गाउँपालिका–६, यम्घा दर्पुकका ६२ वर्षीय बलिराज बोटे सजिलै हिँड्डुल गर्न सक्नुहन्थ्यो । बलिराजले गाउँमै अर्काको भारी बोकेर परिवारको गुजारा चलाउनुभएको थियो । त्यसैबेला उहाँको खुट्टामा काँडा बिझ्यो । त्यो काँडा त उहाँले आफै निकालेर फाल्नुभयो । तर खुट्टाको घाउ पाक्यो । पछि उपचारको क्रममा थप घाउ बल्झन सक्ने भन्दै उहाँको दाइने खुट्टाको पैताला काटियो ।

पैताला काटिएपछि बलिराजको दैनिकी कष्टकर भयो । काम गरेर खान सक्ने अवस्था रहेन । बलिराज अहिले सहज रूपमा हिँड्डुल गर्न सक्नुहुन्न । यता उति हिँड्डुल गर्दा पनि लत्रेरै यात्रा गर्नुपर्छ । सरकारी व्यवस्था अनुसार रातो र निलो अपाङ्गता भएका व्यक्तिले मात्रै नियमित मासिक भत्ता पाउँछन् । अपाङ्गता परिचयपत्र बनेपछि बलिराजमा आफूले पनि भत्ता पाउने आशा जागेको थियो । तर उहाँसँग पहेँलो अपाङ्गता परिचयपत्र भएका कारण भत्ता पाउने अवस्था रहेन ।

आर्थिक वर्ष २०७९/८० को सुरुवातबाटै बगनासकाली गाउँपालिकाले पहेँलो र सेतो अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई पनि अपाङ्गता निर्वाह भत्ताको व्यवस्था गरेपछि बलिराजले पनि मासिक ५ सय रुपियाँ पाउन थाल्नुभएको छ । बलिराजले गाउँपालिकाले भत्ता उपलब्ध गराएकोमा धन्यवाद व्यक्त गर्दै आफू सामाजिक सम्मान र अवसरको खोजीमा रहेको बताउनु भयो । आफूजस्ता अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले गर्न सक्ने खालका कामहरूको क्षमता अनुसारको तालिम र स्वरोजगारीको वातावरण स्थानीय सरकारले बनाउन सके प्रभावकारी हुने बताउनु भयो ।

बगनासकाली गाउँपालिका–८, बराङ्दीका ३४ वर्षीय धनपति पाण्डेसँग पनि पहेँलो रङको अपाङ्गता परिचयपत्र छ । उहाँले निर्वाह भत्तासँगै अपाङ्गता अवस्था अनुसार नियमित विद्यालय नगएकाहरूलाई अरु व्यवहारिक सीपहरूका तालिम सञ्चालन गर्न सके अझ धेरै प्रभावकारी हुने बताउनु भयो । पसल व्यवसाय गर्न चाहने अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका लागि दर्ता तथा करमा सहुलियतको व्यवस्था गर्न सके अझ प्रभावकारी हुने उहाँले भन्नुभयो ।

बगनासकाली गाउँपालिका–६, यम्घा भुटुकेकी धनी लामिछानेसँग पनि पहेँलो अपाङ्गता परिचयपत्र छ । जन्मदै दाइने हात गुमाउनुभएकी लामिछाने अब व्यवस्थापनमा स्नातक अध्ययनको तयारीमा हुनुहुन्छ । 'अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूसँग पनि क्षमता छ । उनीहरूलाई क्षमता अनुसारको सीप सिकाउन सके दैनिकी सहज बन्न सक्छ । यसमा पनि गाउँपालिकाले ध्यान दिनुपर्छ', उहाँले भन्नुभयो ।

बगनासकाली गाउँपालिकाका अध्यक्ष सरस्वती दर्लामी चिदीले गाउँपालिकाले आर्थिक वर्ष २०७९/८० को सुरुबाटै भत्ता वितरण सुरू गरेको बताउनु भयो । अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको अधिकारको संरक्षण र कार्यान्वयनका लागि लागिपरेको उहाँले बताउनु भयो ।

गाउँपालिकाले सानो सहयोग गर्दा पनि अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूमा स्थानीय सरकारप्रतिको अपनत्व बढेको उहाँले उल्लेख गर्नुभयो । उहाँले भन्नुभयो, 'सुरुवातको समयमा रकम सानो भए पनि स्थानीय सरकारले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको अभिभावकत्व ग्रहण गर्न थालेको छ । पहेलो र सेतो अपाङ्गता परिचयपत्र बाहक व्यक्तिहरूको नाममा नेपाल बैङ्कमा रहेको खातामा हरेक ६/६ महिनामा रकम जम्मा हुन्छ । उनीहरूले वडाबाटै हुने शिविरमा पुगेर भत्ता निकाल्ने व्यवस्था पनि मिलाइएको छ ।'

धेरै अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले भत्ताभन्दा पनि जीवन उपयोगी र आत्मनिर्भर हुने खालका तालिमको माग गर्नुभएकोले उहाँहरूको माग बमोजिम तालिम सञ्चालन गर्दै जाने अध्यक्ष चिदीले बताउनु भयो ।

बगनासकाली गाउँपालिकामा रातो परिचयपत्र भएका ६४ जना अपाङ्गता भएका व्यक्ति छन् । उनीहरूले मासिक ३ हजार ९ सय ९० रुपियाँ भत्ता पाउँदै आएका छन् । त्यस्तै निलो परिचयपत्र भएका १ सय ४१ जनाले मासिक २ हजार १ सय २८ रुपियाँ मासिक भत्ता पाउँदै आएका छन् । त्यस्तै पहेलो र सेतो अपाङ्गता परिचयपत्र भएकाहरूलाई गाउँपालिकाले आफ्नै स्रोतबाट मासिक निर्वाह भत्ता वितरण गर्दै आएको छ ।

जस अन्तरगत बगनासकाली गाउँपालिकामा पहेँलो अपाङ्गता परिचयपत्र भएका १ सय ३३ जना रहेका छन् र सेतो अपाङ्गता परिचयपत्र भएका ७७ जना रहेको आइएमएस अपरेटर भोजराज भट्टराइले बताउनु भयो ।

अझै समस्यामा छन् अपाङ्गता भएका बालबालिका

बगनासकाली गाउँपालिका बालमैत्री स्थानीय तह घोषणा भए पनि यहाँ अपाङ्गता भएका बालबालिकाहरूको शैक्षिक अधिकारको पूर्ण कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । जन्मजात वा जन्मेपछि विभिन्न कारणले अपाङ्गता भएका कतिपय बालबालिकाहरू उचित स्वास्थ्योपचार र शिक्षाको अभावमा आँगन र पिँढीमै सिमित भएका छन् ।

नेपालको संविधान २०७२ मा मौलिक हक अन्तर्गत धारा ३१ मा शिक्षाको हक, धारा ३५ मा स्वास्थ्यको हक र धारा ३९ मा बालबालिकाको हक रहे पनि उनीहरूले यी कुनै पनि हकको राम्रोसँग उपयोग गर्न पाएका छैनन् । धारा ३१ को शिक्षाको हक अन्तर्गत अपाङ्गता भएका र आर्थिक रूपले विपन्न नागरिकलाई कानुन बमोजिम निःशुल्क उच्च शिक्षा पाउने हक सुनिश्चित गरिएको छ । त्यस्तै दृष्टिबिहीन नागरिकलाई ब्रेललिपि र स्वर बोलाई सम्बन्धी अपाङ्गता भएका नागरिकलाई साङ्केतिक भाषाको माध्यमबाट कानुन बमोजिम निःशुल्क शिक्षा पाउने हकको सुनिश्चत गरिएको छ । पाल्पामा एक दृष्टिबिहिनका लागि विद्यालय र दुई ओटा बहिरा बालबालिकाहरूका लागि मात्रै विद्यालय सञ्चालनमा छन् । जुन पर्याप्त छैन ।

बगनासकाली गाउँपालिकामा अपाङ्गता भएका बालबालिकाहरूलाई लक्षित गरी कुनै पनि विद्यालय सञ्चालनमा छैन । त्यस्तै नियमित फिजियोथेरापी गराउनुपर्ने बालबालिकाहरूका लागि पनि गाउँपालिका स्तरमा कुनै व्यवस्था छैन । जसका कारण उनीहरूको दैनिकी आँगन पिँढीमा बित्ने गरेको छ ।

यज्ञमूर्ति तिमिल्सिना