अभ्यस्त रहने गर्दा मानसिक स्वास्थ्य राम्रो हुन्छ

कृपा सिग्देल, मनोविज्ञ हुनुहुन्छ । सिग्देल पद्मकन्या क्याम्पसको मनोविज्ञान सङ्कायमा अध्यापन गर्नुहुन्छ भने साइकविज्ञान नेटवर्क नेपाल (पीएनएन)को कार्यकारी निर्देशक हुनुहुन्छ । प्रस्तुत छ उहाँसँग इन्सेक अनलाइनका लागि सम्पादक रमेशप्रसाद तिमल्सिनाले कोभिड सङ्क्रमणको यो अवस्थामा मानसिक स्वास्थ्यको हेरविचारका सन्दर्भमा गर्नु भएको कुराकानी :
अहिले हामी कोभिड–१९ को दोस्रो लहरको चपेटामा छौँ । यस्तो बेलामा के गर्यौँ भने मानसिक स्वास्थ्यलाई स्थिर राख्न सकिन्छ ?
पक्कैपनि अहिले धेरै समस्याहरू छन् । जस्तै डराउने, अनिश्चितता महसुस गर्ने, एक्लै भएको महसुस् गर्ने । यस्ता समस्या हामीले देखिरहेका छौँ । कोरोनाको त्रास छ । कतिले आफ्नो रोजगारी गुमाउनु परेको पीडा छ । आफैँ सङ्क्रमित भएको, आफ्नो परिवार सङ्क्रमित भएको वा साथीभाइ तथा परिवारकै सदस्य पनि गुमाउनु परेको अवस्था छ । यस्ता घटनाले नकारात्मक असर पर्छ । यस्तो अवस्थामा आत्तिएर मात्रै हुँदैन । हामीले पहिलाको जस्तै दिनचर्या अहिले छैन । त्यसले झनै अप्ठेरो हुने हुँदा केही न केही काममा व्यस्त भइरहनु पर्छ । धेरै सोच्ने गर्नु हुँदैन । सकेसम्म पहिलाको जस्तै दिनचर्या अपनाउनु पर्छ । बाहिर हिँडडुल गर्न नमिलेपनि घरभित्रको काममा धेरैभन्दा धेरै समय बिताउनु राम्रो हुन्छ । केही नयाँ कुरा सिक्न, पढ्न वा करेसाबारीको काम गर्न सकिन्छ । यो समयमा कौसी खेति पनि उपर्युक्त हुन्छ ।
हामी शारीरिक स्वास्थ्यमा बढी जोड दिनु पर्छ भनिरहेका छौँ । त्योभन्दा बढी महत्वपूर्ण मानसिक स्वास्थ्य हो भन्ने बुझ्न र बुझाउन जरूरी छ । शारीरिक स्वास्थ्य राम्रो भएन भने मानसिक स्वास्थ्य पनि राम्रो हुँदैन । त्यसैले योगा/व्यायम गर्नुपर्छ । के गर्न सकिन्छ गर्नुहोस् । यति गर्न सकेपनि अनिश्चितता वा त्रास चाहिँ कम हुन्छ ।
तपाइँलाई गार्हो भइरहेको छ भने त्यसलाई स्वीकार गर्नुपर्छ । यो सबैले भोगेको कुरा हो । मैले मात्र होइन । अरु पनि निको भएका छन् । मपनि निको हुन्छु भनेर स्वीकार गर्नु नै पर्छ । नकारात्मक समाचारको बाढी नै छ । त्यसले पनि त्रास बढाउने काम गरेको छ । त्यस्ता समाचार सकेसम्म नहेर्नु राम्रो हुन्छ । आफू सुरक्षित बस्नु भएको छ भने त्रासदीपूर्ण समाचार सुन्दैमा आत्तिनु हुँदैन ।
भौतिक दुरी कायम गर्नु भन्नुको साटो सामाजिक दुरी भन्ने गरिएको छ । हामीले सामाजिक दुरी त भर्चुअल माध्यमबाट निकट गराउने हो । कुराकानी र अन्तरक्रियालाई बढाउने हो । त्यसबाट पनि हामी सहज महसुस गर्न सक्छौँ । भेटघाटलाई बन्द गर्नुपर्छ । परिवारका सदस्यसँग पनि आवश्यक मापदण्ड अपनाएर मात्रै भेटघाट गर्नु पर्छ ।
नकारात्मक सोचले नै मानोसामाजिक समस्या आउने हो ?
धेरै कारण हुन्छन् । त्यसमध्ये एउटा महत्वपूर्ण कारण चाहिँ नकारात्मक सोच हो । वंशाणुगत कारण पनि हुन सक्छ । नकारात्मक सोच हटाउन सक्दा मानसिक समस्या नहुने वा कम हुने हुन्छ । केही गलत भइरहेको छ वा केही छैन भन्ने भावना जागृत भयो भने हामीलाई त्यसले तान्छ । साइकोलोजीमा ‘नेगेटिभिटी बायोस’ भन्छौँ । नराम्रो घटना छ भन्ने समाचार आयो भने हामी पन्छाउँदैनौँ कि खोलेर हेर्छौँ । नकारात्मकताले हामीलाई आकर्षित गर्छ । सकेसम्म यसबाट अलग रहने कोशिश गर्नुपर्छ । त्यसो भन्दैमा सूचना र जानकारी हासिल नगर्नु भन्न मिल्दैन । सूचना छानेर लिने बानीको विकास गर्नुपर्छ । त्यो बानीको विकास यहि बेलामा गर्न सक्यौँ भने निकै राम्रो हुन्छ ।
उपचार गर्न नसक्ने अवस्था आयो भनेर अस्पतालले हात ठड्याउन थालेको र सरकार स्वयम्ले उपचार गर्न नसक्ने भन्दै आएको छ । यस्तो बेलामा सकारात्मक हुन त कठिन छ नि !
कठिन छ । यस्तो बेलामा परिवारको ठूलो भुमिका हुन्छ । आवश्यक भौतिक दुरीसहित नियमित रूपमा पारिवारिक जमघट हुने र छलफल गर्ने गर्नुपर्छ । एक्लाएक्लै बस्नुभन्दा परिवारका सदस्य एकै ठाउँमा बसेर कुराकानी गरेमा नकारात्मकतालाई कम गर्न सकिन्छ । त्यतिबेला राम्रो पक्ष र नराम्रो पक्षका बारेमा छलफल गरेर निश्कर्ष निकाल्न सकिन्छ । यसले मानसिक स्वास्थ्य बलियो बनाउन निकै ठूलो भुमिका खेल्छ । सरकारले उपचार गर्न नसक्ने भन्न मिल्दैन । अवस्था भयावह हुन लागेको सन्दर्भमा सुरक्षित रहन आग्रह गर्ने हो । हाम्रो मुलुकमा धेरै सङ्क्रमित एकैपटक भएमा उपचार गर्न कठिन हुन्छ भन्नुत स्वभाविक नै हो तर उपचार गर्न नसक्ने भनी हात ठड्याउन मिल्दैन ।
यस्तो बेलामा बालबालिकाका पक्षमा के गर्नुपर्छ ?
बालबालिकाको स्वभाव नै बाहिरतिर जाने खेल्ने हुन्छ । उनीहरूका लागि परिवारले दिने समय निकै महत्वपूर्ण हुन्छ । परिवारका सदस्य तथा अभिभावकले बालबालिकालाई अभ्यस्त राख्नु पर्छ । जसका कारण बालबालिकाको मानसिकतामा नकारात्मकता प्रवेश गर्न पाउँदैन । विद्यालयको पढाइ मात्रै पढाइ हैन । उनीहरूको आनीबानीबारेको सिकाइ पनि निकै महत्वपूर्ण हुन्छ । पकाउन, लुगा धुन, भाँडा माझ्न, करेसाबारीमा काम गर्न सिकाएर पनि अभ्यस्त राख्न सकिन्छ । चित्र बनाउन लगाउन तथा उनीहरूको रूची अनुसारका काम गराउनसकिन्छ । जसका कारण बालबालिका थप सिर्जनात्मक हुन सक्छन् । अभिभावकले बालबालिकासँग धेरैभन्दा धेरै समय बिताउनु पर्छ । बालबालिकाले बुझ्दैनन् भनेर उत्तर नदिने चलनको अन्त्य गर्नुपर्छ । जस्तै हामीले बालबालिकालाई बाहिर जान हुँदैन मात्रै भन्छौँ । तर, किन जानु हुँदैन बाबा/ममी भनेर बालबालिकाले सोधेमा मैले जान हुँदैन भनेपछि जान हुँदैन भन्छौँ । बाहिर जाँदा कोभिडका सङ्क्रमण भएका व्यक्तिसँग भेट हुन सक्छ । त्यहिँबाट हामीले सङ्क्रमण ल्याउन सक्छौँ । हामी सबै त्यही भएर घरै बसेको हो भनेर बुझाउन प्रयत्न गर्यौँ भने उनीहरूले बुझ्छन् । बालबालिकालाई सुन्ने र उनीहरूलाई भन्ने गर्नुपर्छ ।
कोभिडको सङ्क्रमण नहुञ्जेल जोगिने र लागिसकेपछि आत्मबल दरो बनाएर जित्न प्रयत्न गर्ने भन्दा अरु विकल्प के छ ?
पक्कै पनि ! कोरोना लागिसकेपछि आत्मबल दरो बनाउनुको विकल्प छैन । प्रतिरोधात्मक क्षमता भनेर हामी शारीरिक स्वास्थ्यलाई जोड दिन्छौँ । मानसिक स्वास्थ्यलाई जोड दिनु पनि उत्तिकै जरूरी छ । हाम्रो सोचाइले पनि असर गर्ने हुँदा सकारात्मक मानसिकताको आवश्यकता पर्छ । धेरै जना निको भएका छन् म पनि त्यसैमा पर्छु भन्ने सोच राख्दा पनि आत्मबल बढ्छ । अलिक समस्या बढ्यो भने डाक्टरले दिएका औषधिको प्रयोग गर्ने र डाक्टरको सल्लाह मानेर सोही अनुरूपका गतिविधि गर्नुपर्छ । कोरोना जित्न आत्मबलले निकै सहयोग गर्छ ।
सम्बन्धित अन्तरवार्ताहरू
शान्ति प्रक्रियाका कामलाई राजनीतिक दाउपेच र लापरबाहीको शिकारबाट मुक्त गर्नु आवश्यक छ
नेकपा एमालेका उपमहासचिव तथा पूर्व परराष्ट्र मन्त्री प्रदीप ज्ञवाली, नेपालमा चलेको दश वर्ष लामो सशस्त्र द्वन्द्व, विस्तृत शान्ति सम्झौता तथा सङ्क्रमणकालीन न्यायिक प्रकृयालाई नजिकबाट नियाल्ने नेताका रूपमा परिचित हुनुहुन्छ। विस्तृत…
हाम्रा राजनीतिक दल र जनप्रतिनिधिहरू जनअपेक्षा पूरा गर्ने दायित्वमा इमान्दार उत्रन सक्नुपर्छ
पूर्वसभामुख दमननाथ ढुङ्गाना नेपालको मानव अधिकार लोकतन्त्र तथा नागरिक स्वतन्त्रता सुपरिचित वरिष्ठ व्यक्तित्व हुनुहुन्छ। दश वर्ष लामो सशस्त्र द्वन्द्वका क्रममा उहाँले स्व. पद्मरत्न तुलाधारको नेतृत्वमा सशस्त्र द्वन्द्वरत पक्षलाई शान्ति प्रकृयामा ल्याउन मध्यस्थकर्ताका…
भयरहित वातावरणमा मतदाताले मतदान गर्ने वातावरण निर्वाचन आयोगले बनाउनेछ
नेपाल सरकारसँगको परामर्शका आधारमा निर्वाचन आयोगले रिक्त रहेका स्थानीय तहका जनप्रतिनिधि छनौटका लागि ०८१ मङ्सिर १६ गते स्थानीय तह उपनिर्वाचन ०८१ सञ्चालन गर्दैछ । निर्वाचनका लागि आयोगले ०८१ असोज १०…
नागरिकको आधारभूत मानव अधिकारको संरक्षण गर्ने दायित्व राज्यको हो
लुम्बिनी प्रदेश सरकारले प्रदेशवासीहरूको मन छुने गरी के कस्ता नीति तथा कार्यक्रम र बजेट ल्याएको छ । प्रदेशलाई समृद्ध बनाउन र मानव अधिकारमैत्री संस्कारको विकास गर्नका लागि के कसरी काम…
मानव अधिकार रक्षकसम्बन्धी कानुन आवश्यक छ
लुम्बिनी प्रदेशको पाँचौँ मुख्यमन्त्रीमा ०८१ साउन ७ गते नियुक्त भएपछि चेतनारायण आचार्यले प्रदेश सरकारको औचित्य स्थापित गर्ने गरी काम गर्ने प्रतिबद्धता जनाउनुभयो । सरकारको नेतृत्व गरेको करिव दुई महिना पुग्नै…