विचार मञ्चहरू

रमेशप्रसाद तिमल्सिना

सम्पादक

निर्वाचन आवधिक भएपनि निर्वाचनका कार्यक्रम निरन्तरको प्रक्रिया हो । मतदानको प्रक्रियालाई मात्रै निर्वाचन मान्नु चाहिँ गलत हुन आउँछ । बालिग मतदाताको वैधानिक व्यवस्थादेखि नै निर्वाचनको काम सुरू हुन्छ भन्ने बुझ्नु आवश्यक हुन्छ । प्रजातन्त्रको सुन्दर गहना निर्वाचन हो । यो गहना नै भएन भने प्रजातन्त्र ‘कुरुप’ हुन पुग्छ । प्रजातन्त्र र निर्वाचन एकअर्काका परिपुरक विषयवस्तु हुन् । प्रजातन्त्रको संरक्षण र सम्बर्द्धनका लागि निर्वाचन अपरिहार्य हुन्छ । निर्वाचन त निरङ्कुशतामा पनि हुन्छ तर प्रजातान्त्रिक व्यवस्थामा गरिएका निर्वाचनमा यसको सुरूवातिदेखिकै प्रक्रियामा जनसहभागिता हुन्छ । लोकतन्त्रको अभियान भनेको खासगरी राजनीतिक र सामाजिक धारमा भएको लामो आन्दोलनको परिणति हो । लोकतन्त्र भनेको सवै पक्ष र समुदायलाई शासन प्रकृयामा आबद्ध गर्ने पद्धति हो । निर्वाचनका हरेक प्रक्रियामा हुने जनसहभागिता, समावेशीता, मतदाताको सक्रियता, नेतृत्वको नैतिकताले निर्वाचनको स्वच्छतालाई मापन गरेको हुन्छ । आवधिक निर्वाचन राजनीतिक दल/उम्मेदवारहरूको परीक्षा गर्ने साधन पनि हो । यो परीक्षामा उतीर्ण भएका दल/उम्मेदवारले एक अवधिसम्म शासनसत्ता सञ्चालन गर्नेछन् । तसर्थ सत्ता सुम्पनु अघि निकै ख्याल गर्नु जरुरी छ ।
निर्वाचनको कुरा गर्ने बित्तिकै स्वच्छ, स्वतन्त्र, निश्पक्ष र भयरहित हुनुपर्छ भन्ने सबैको एउटै आवाज आउँछ । निर्वाचनमा स्वच्छता र शुद्धता ल्याउनका लागि मतदाता शिक्षा महत्वपूर्ण औजार हुन्छ । मतदाता शिक्षित र जागरुक हुँदा मात्रै निर्वाचन स्वच्छ हुन्छ । निर्वाचनमा हुने धाँधली नियन्त्रण हुन्छ । आर्थिक प्रलोभन निश्तेज हुन्छ । निर्वाचनको स्वच्छताका लागि मतदाता शिक्षा अनिवार्य हुन्छ । मतदाता शिक्षित भए निर्वाचन स्वच्छ हुन्छ भन्नेमा दुईमत छैन । मतदाता शिक्षाको कमीका सहायक असरहरू निकै छन् । मतदाता शिक्षामा कमी भएमा नेतृत्व चयनमा गडबडी हुने, मतदान बदर हुने, चाहेको दल वा उम्मेदवार छनोट नभएर अर्कै उम्मेदवार छनोट हुने, आफ्नो मत आफैँ प्रकट गर्न नसक्ने र दल तथा उम्मेदवारलाई प्रश्न गर्न असमर्थ हुने हुन्छ ।
जसरी हाम्रो राजनीतिक व्यवस्थामा आमुल परिवर्तन आएको छ त्यसैगरी राजनीतिक नेतृत्वको सोच, संस्कार, चिन्तन, विधि र व्यवहारमा समेत परिवर्तन आउनु जरुरी छ । यो परिवर्तनका लागि अरुको मुख ताक्नुभन्दा आफैँ अघि सर्नु निकै सान्दर्भिक हुनेछ । अरुलाई सुधार्नुभन्दा आफैँ सुध्रनु चाँही निकै गार्‍हो छ । र, यही गार्‍हो काम गर्न अहिलेको राजनीतिक नेतृत्वले समय खर्चनु आवश्यक छ । राजनीतिक नेतृत्वलाई औँला ठड्याउने हामी पनि सुध्रन जरुरी छ । राजनीतिक नेतृत्वको एक ‘भाषण’ समग्र आचारव्यवहार परिवर्तनका लागि कोसेढुङ्गा सावित हुन सक्छ । राजनीतिक दलले ल्याएको नीति समग्र राजनीति सुधारका लागि प्रस्थान बिन्दु हुन सक्छ । तसर्थ राजनीतिक नेतृत्वलाई सकारात्मक सामाजिक रुपान्तरणको नेतृत्व लिन बाध्य बनाउने काममा आम नागरिकको भूमिका निकै महत्वपूर्ण हुन आउँछ । सुस्पष्ट वैचारिक पक्ष, धारिलो नेतृत्व र चुस्तदुरुस्त साङ्गठानिक तागतले मात्रै समग्र परिवर्तन सम्भव हुन्छ । समृद्धिको सपना पूरा गर्न सकिन्छ । अनि समृद्धिको सडकमा सरर यात्रा तय गर्न सकिन्छ ।
मुलुक समृद्ध बनाउन त सबैजना मिल्ने हो । अगुवाई गर्नेलाई सघाउने हो । नेतृत्वलाई निर्धक्क काम गर्न दिने हो । त्यसो भन्दैमा नेतृत्वलाई मनमर्जी गर्न दिने भनेको होइन । अब सरकार मात्रै समृद्धिका लागि हैन सबै नेपाली नागरिक आआफ्नो ठाउँबाट समृद्धिको अभियानमा सहभागी हुन आवश्यक छ । नेतृत्वले निर्दिष्ट गरेको गोरेटोलाई फराकिलो बनाएर चिल्लो बनाउन त एक/एक नेपालीको साथ र सहयोगको आवश्यकता छ । तसर्थ सबैजना यही अभियानमा केन्द्रीत बनौँ । यो काममा महत्वपूर्ण भूमिका मतदाताकै हुन्छ ।