फिचरहरू

कर्णाली प्रदेशकाे राजधानी वीरेन्द्रनगर बजारदेखि करिब १० किलोमिटर पूर्वतिर एक जंगलको छेउमा बालुवाटार बस्ती छ । हरेक हिसाबले अभाव झेल्दै आएको यो बस्ती समस्याको खानीका रुपमा परिचित छ । काठमाडौंको बालुवाटार सुविधासम्पन्न हुँदा यहाँको बालुवाटार बस्ती भन्ने गरिबी, भोकमरी, अशिक्षा र विकास निर्माणले पछि परेको छ । वीरेन्द्रनगर नगरपालिका– ११ स्थित यो बस्तीमा  शिक्षा, स्वास्थ्य र यातायातबाट वञ्चित मानिसहरु बस्छन् । त्यसभित्र पनि दलित समुदायको बाहुल्यता अझै बढी छ ।

बालुवाटार बस्तीमा २६ घरधुरी छन् । जसमध्य तीन घरधुरी मात्रै गैरदलित समुदायका छन् । १ सय ५० कुल जनसंख्या भएको यो बस्तीमा ९८ प्रतिशत दलित समुदायको बसोबास छ । एक सयको हाराहारीम मतदाता रहेको यो बस्तीमा नजिकमा वडा कार्यालय छैन । त्यहाँ जान पनि एकघण्टा पैदल हिँड्नपर्छ । सामान्य टाउको दुखेर सिटामोल ल्याउन पनि चार÷पाँच सय रुपियाँ खर्च गरेर वीरेन्द्रनगर बजार आउनुपर्छ ।  राजधानीमै रहेको यो बस्तीका नागरिकले राज्यबाट पाउने आधारभूत सेवा–सुविधा समेत पाउन समेत मुस्किल पर्छ ।

नाम सुन्दा काठमाण्डौंको बालुवाटार सुनिएपनि यहाँको पीडा व्यथा भने हकै मूलकको जस्तो रहेको स्थानीय अगुवा कर्णबहादुर गन्धर्वले बताउनुभयो ।
‘यहाँ वडा कार्यालय जान पनि एकघण्टा लाग्छ । बालबालिकाले पढ्न पनि ४०/४५ मिनेट जंगलको बाटो हिँड्नपर्छ,’कर्णबहादुरले भन्नुभयोे, ‘नजिक स्वास्थ्य संस्था पनि छैन । आधा बाटो हिँडेर त्यसपछि चार/पाँच सय रुपियाँ अटोमा खर्च गरेर सिटामोल ल्याउनुपर्ने अवस्था छ ।’

सामुदायिक वन छेउको बस्ती भएकाले अहिलेसम्म पनि जग्गाको नापजोख नभएको कर्णबहादुरको भनाइ छ । उहाँका अनुसार एक फियान नेपालको सहयोगमा विद्युत पुगेपनि सडक र जग्गाको लालपुर्जा छैनन् । विशेषगरी बालविवाह, गरिबी, बेरोजगारी, अशिक्षा र स्वास्थ्य बालुवाटारका प्रमुख समस्या हुन् ।

वर्षोंदेखि बसिरहेको थातथलोको लालपुर्जा नबन्दा अहिलेसम्म यहाँका नागरिक जमिनको हकवाला बन्न पाएका छैनन् । यहाँको एक मात्र आय आर्जनको स्रोत भनेको नजिकै बगिरहेको झुप्रा खोला हो । जहाँबाट बालुवा निकालेर आय आर्जनको रुपमा लिने गरेका छन् । पछिल्लो समय त नगरपालिकाले बालुवा चालेर बेच्न नपाउने भएपछि स्थानीयको दैनिकीमा समस्या भएको स्थानीय तुल्सी बैगारले बताउनुभयो । ‘पहिला बालुवा बेचेर जिविका चलाउँथ्यौं । अहिले त नगरपालिकाले ठेक्कामा दिएपछि त्यहि पनि बन्द भयो,’४६ वर्षीया उहाँले भन्नुभयो, ‘श्रीमान् पनि दोस्रो विवाह गरेर बेपत्ता छन् । सात सन्तानको पालनपोषण मैले नै गर्नुपर्छ । अहिले त साँझ बिहानको छाक टार्न पनि मुस्किल भएको छ ।’  तुल्सीलाई मात्रै होइन, बालुवा बेच्न नपाउँदा यो बस्तीका अधिकांश घरपरिवारलाई छाक टार्न मुस्किल भएको छ ।

यस बस्तीमा  कक्षा १२ पास गरेका जम्मा दुई जना व्यक्ति मात्रै छन् । १० कक्षा पास गरेका चार जना छन् । धेरैले चार/पाँच कक्षा पढ्दा सानै उमेरदेखि नै पढाई छोडेर स्थानीयस्तरमा र भारततिर जान्छन् । १० र १२ कक्षा पास गरेकाहरु पनि भारततिर नै छन् । आर्थिक अवस्था कमजोर भएकै कारण पढाईलाई अगाडी बढाउन नसकेको कक्षा १२ पास गरेर बसेका गोकर्ण गन्धर्वले बताउनुभयो ।
‘साँझ बिहान त के खाउँ भन्ने छ ? कक्षा १२ पढेर पनि केही काम पाउन सकेको छैन । कसरी उच्च  शिक्षा पढ्ने?,’ २२ वर्षीय गोकर्णले भन्नुभयोे, ‘मसँगका साथीहरु त सबै भारत, कोही काठमाण्डौं त कोही विदेशमा काम गर्छन् ।’

शैक्षिक सामग्री र विद्यालय पोसाक नहुँदा छोराछोरीलाई स्कुल पठाउन नसकिएको ५२ वर्षीया विर्मा दमाईले सुनाउनुभयो । ‘सम्पत्ति भनेपनि सुविधा भनेपनि भएका यी झुप्रा हुन् । धेरै उत्पादन हुने जमिन पनि छैन,’उहाँले भन्नुभयो, ‘सबथोक किनेर खानपर्छ । कापी–कलम र ड्रेस नहुँदा छोराछोरीलाई स्कुलमा पठाउन सकिएको छैन ।’
बालुवाटार बस्तीका लागि सरकारले आय आर्जनसँगै रोजगारीका कार्यक्रमहरु ल्याइदिन स्थानीयले अनुरोध गरेका छन् ।

खानेपानी र सडकको काम यसै वर्षभित्र सम्पन्न गर्नेगरी योजना बनाएको वीरेन्द्रन्गर–११ का वडा अध्यक्ष खिमलाल देवकोटाले बताउनुभयो । ‘बालुवाटारलाई व्यवस्थित गर्न म निर्वाचित भइसकेपछि आधा बाटोसम्म कच्ची सडक पुर्याइएको छ । केही समयमा खानेपानीको कामलाई पनि सुरु गर्नेछौं,’वडाअध्यक्ष देवकोटाले भन्नुभयो ।

 

- जगतदल जनाला विक