फिचरहरू

पुस महिनाको पहिलो साता । हिमाली जिल्लामा निकै चिसो छ । पानी छोई सक्नु छैन । पानी पनि बरफ बनेको छ । यतिबेला यहाँको तापक्रम माइनस ४/५ डिग्री पुग्छ । यो त सदरमुकाम खलंगा बजार तिरको तापक्रम हो । यहाँ गाउँबस्ती धेरै उचाईमा छन् ।  जति उचाईमा गाउँबस्ती छन् त्यहाँ झनै चिसो हुन्छ । यो जाडोमा कठ्याङ्ग्रिएर त्रिपालमुनि निकै सकस भएर दिन विताउदै आउनु भएको तातोपानी गाउँपालिका – ८ डुंग्रीगाउँकी ६५ वर्षीया भगवती शाही । उहाँका साथमा पाँच वर्षदेखि माथिका बालबालिका छन् ।

जाजरकोटको बारेकोट गाउँपालिका –१ रामीडाँडा केन्द्र बिन्दु बनाएर कात्तिक १७ गते मध्यरातीमा गएको ६ दशमलव ४ म्याग्निच्युटको भूकम्पले उहाँको घर भत्काएपछि करिव दुई महिनादेखि उहाँका १२ जनाको घरपरिवार जाडोमा कठ्याङ्ग्रिएर रात काट्दै आएका छन् । उहाँको गाउँ जाजरकोट जिल्लासँग सिमा क्षेत्र जोडिएको गाउँ हो । आमा र छोरा प्रेमबहादुर शाही भन्नु हुन्छ ‘२/३ वर्ष अघि लगाएको नयाँ तीन तले १० कोठे ढुंगा माटोले बनेको घर भुकम्पले भत्कायो । भुकम्पले घर भत्किएपछि दुई महिनादेखि त्रिमालमुनि बस्दै आएका छौँ । घर पुननिर्माण गर्न सकिने अवस्था छैन । अहिले दैनिक घर व्यवहार चलाउनै मुश्किल भएकोले कसरी घर निर्माण गर्न सक्छौँ र ? ’

उहाँले भन्नुभयो ‘म आफै पनि अपांगता भएको व्यक्ति हुँ । तीन वर्ष अघि ज्याला मजदुरी गर्नका लागि भारतको सिम्ला भन्ने ठाउँमा पुगेको थिए । त्यहाँ ल्यान्टर ढलानको काम गर्न क्रममा करेन्ट लागेर विरामी भए । बायाँ हातमा करेन्ट लागेको हो । पछि उपचारको क्रममा बायाँ हातको कुइनादेखि नै फाल्नु पर्ने भयो । दायाँ हात पनि राम्रोसँग चल्दैन । अहिले अपाङ्ग भएको हातको हड्डी पनि बढेको छ । यो वर्ष पुन चेकजाँच गर्न भारत जाने योजना बनाएको थिए । यही वर्ष भुकम्प आएर घर भत्काएपछि सबै कुरा लथालिङ्ग भयो । जान सकिएको छैन । भुकम्पले भत्काएको कर्णबहादुर शाहीको गोठमा खाना पकाएर खाने र त्रिपालमुनि चिसो रात काट्दै आएका छौँ । ’

तातोपानी गाउँपालिकाले केही राहत दुई प्याक चामल, एक सिरक, एक डसना, एक बलाङ्केट र एक त्रिपाल दिएको छ । यस्तै वडाबाट एक प्याक चामल, तीन प्याकेट नुन, एक प्याकेट तेल राहत स्वरुप दिएको भुकम्प पीडित शाहीले बताउनु भयो ।  यस्तै गरी, डुग्री गाउँका कर्णबहादुर शाहीको पनि घर भुकम्पले भत्किएपछि विस्तापित भएका छन् । कर्णबहादुर तीन घरपरिवार सदरमुकाम खलंगा बजारमा बस्दै आउनु भएको छ भने उहाँका छोरा रमेश शाहीका पाँच घर परिवार अर्काे गाउँ ससुराली घरमा बस्दै आएका छन् ।

तातोपानी गाउँपालिका – ८ वडा कार्यालयमा कार्यरत सामाजिक परिचालक महेन्द्र शाहीका अनुसार ‘यो वडामा भुकम्पले ४ घरजति पूर्ण रुपमा क्षति भएका छन् । ६ वटा घर आशिंक रुपमा क्षेति भएका छन् ।  पूर्ण रुपमा क्षति भएका घर मध्ये प्रेमबहादुर शाहीको अवस्था भने निकै नाजुक रहेको छ । भुकम्पले भत्काएको कर्णबहादुर शाहीको घरको गोठमा खाना पकाउने र त्रिपालमा सुत्ने गरेका छन् । ठुलो १२ जनाको घर परिवार भएकोले कोही त्रिपालमा कोही गोठमा सुत्ने गरेका होलान् । वडा र पालिकाबाट दिने सकिने राहत दिएका छौँ । उहाँले भन्नुभयो उनी अपांगता भएका व्यक्ति हुन् । आफैले गर्न सक्ने र घर पुर्ननिर्माण गर्न सक्ने अवस्था पनि देखिदैन ।’

वडा र पालिकाबाट गर्न सकिने राहत उपलव्ध गराएका छौँ । पालिकाले घर नै निर्माण गरिदिने सक्ने अवस्था छैन । यो पालिकामा माटाका छाना फर्ने कार्यक्रम छ । उहाँले घर बनाउन सकेको खण्डमा प्रथामिकतामा राखेर छाना फर्ने कार्यक्रम अन्र्तगत ७३ हजार रुपियाँ उपलव्ध गराउन सकिने तातोपानी गाउँपालिका अध्यक्ष नन्दबहादुर चौलागाईले बताउनु भयो । यस पालिका भित्र अन्य वडामा पनि भुकम्पले घर क्षति पुर्याएको छ । अर्काको घरमा बस्दै पनि आएका छन् । जाजरकोट केन्द्रविन्दु भएको भुकम्पले जुम्लामा पनि क्षति गर्याे । तर नेपाल सरकारको आवाज निर्माण कार्यक्रम जाजरकोट र रुकुमपश्चिम मात्रै केन्द्रित भयो । यता केन्द्र सरकारको ध्यान नपुगेको अध्यक्ष चौलागाईको भनाइ छ ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय जुम्लाको तथ्याङ्क अनुसार गएको भुकम्पले पाँच घर पूर्ण रुपमा क्षति भएका छन् भने १३४ घर आशिंक रुपमा क्षति भएका छन् । यस्तै भवन दुई वटा आशिंक क्षति भएका छन् । सामुदिायक विद्यालय एक वटा र सरकारी कार्यालय ६० वटा आंशिक क्षति भएको तथ्यांक रहेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय जुम्लाका इन्स्पेक्टर उमेश चन्दले बताउनु भयो । उहाँले भन्नुभयोे पुरुष एक, महिला एक, बालिका दुई र बालक दुई जना गरी ६ जना घाइते भएका थिए । घाइते सवै उपचारपछि निको भईसकेका छन् ।

प्रमुख जिल्ला अधिकारी जयकुमार घिमिरेका अनुसार गएको भुकम्पको क्षति सङ्कलन गरी जिल्लाको विपद व्यवस्थापन समितिको बैठकले निर्णय गरेर गृह मन्त्रालयमा माग पठाएपनि अहिलेसम्म रकम तथा कार्यक्रम आएको छैन । उहाँले भन्नुभयो ‘केन्द्र सरकार जाजारकोट र रुकुमपश्चिम केन्द्रित भएर अहिले यता छायामा परेको छ । जिल्लाको विपद् व्यवस्थापन समितिको कोषमा बजेट शून्य छ । कुनै क्षतिपूर्ति र राहतका काम गर्न सकिएको छैन । केन्द्र सरकारसँग पहल भइरहेको छ । ’

 

- मानदत्त रावल