फिचरहरू

दुई दशक बित्यो, द्वन्द्वमा बेपत्ता भएका छोराको न लास छ, न सास छ, खबरसम्म पनि पाइएन । द्वन्द्वमा बेपत्ता भएका छोराको प्रतिक्षामा तिला गाउँपालिका –४ साँपुल्ली गाउँका ६३ वर्षीया जयकुरा कामी र उहाँका पति ६५ वर्षीय हरिकेश कामीे ।

उहाँका छोरा २० वर्षको उमेरमा बेपत्ता भएका हुन् । साविक कुडारी गाविस हाल तिला गाउँपालिका–४ सापुल्ली गाउँकी जयकुरा कामीले सशस्त्र द्वन्द्वमा आफ्नो कोखबाट जन्माएको छोरा गुमाउनु भएको छ । जयकुराका छोरा २० वर्षीय परिमल कामी २०५९ कार्तिक २८ गतेदेखि बेपत्ता भएका हुन् ।

तत्कालीन माओवादीले साँपुल्लिगाउँदेखि गुठीचौर गाउँपालिका – २ गुठीचौर भेडा फर्म नजिक भारी भोक्न लगेको थियो । परिमल कामी माओवादी पार्टीमा आबद्ध पनि भएका थिएनन् । तर माओवादीले सहयोग गरिदिन भनेपछि भारी फाल्न जानु भयो । गुठीचौरको भेडा फर्म नजिक भारी फालेर फर्केर आउदा चन्दननाथ नगरपालिकाको छिनासाँघुमा नेपाली सेनाले खान तलासी गर्दा जुत्ता भित्र माओवादीको पत्र भेटाएपछि त्यहीबाट गिरफ्तार गरेको थियो । परिमल कामीसँग भारी फाल्न गएका साँपुल्ली गाउँका २३ वर्षीय धनजित कामी पनि नेपाली सेनाको गिरफ्तारीमा पर्नु भयो । नेपाली सेनाले माओवादी भएको आरोपमा गिरफ्तार गरी लगेकोमा हाल सम्म बेपत्ता छन् ।

परिमल कामी र धनजितकी आमा क्रमश जयकुरा र विष्णु कामीले भन्नुभयो ‘गाउँबाट ८–१० जना भारी फाल्न गएका थिए । २०८९ कार्तिक २८ गते बेलुका सबै घर फर्केर आए ।’ तर परिमल र धनजित घरमा आएनन् । उनीहरुसँग गएका दलविर कामीसँग सोध्यौँ । हामी जंगलको बाटो भएर घर आयौँ । तर उनीहरु (परिमल र धनजित) चन्दननाथ नगरपालिका – ६ छिनागाउँ फुपुको घर खाना खान भनेर छिनासाँघु पुल तरेर जाने भनेर गए । त्यही पुलमा नेपाली सेनाले गिरफ्तार गरेछ ।

परिमल कामीको आमा जयकुरा कामीले भन्नुभयो ‘भोलि पल्ट २०५९ कार्तिक २९ गते छोरा खोज्दै सदुरमुकाम खलंगा पुयौँ । नेपाली सेनाको व्यारेक पनि गरौँ । धेरै ठाउँ खोयौँ । त्यतिबेला २०५९ कार्तिक २८ गते तत्कालीन माओवादी पार्टीले जुम्ला जिल्लाको सदरमुकाम खलंगा आक्रमण गरेको थियो । जताततै मानिसका लासै लास थिए । सबै लास एक एक गरि हेरौँ तर छोरा भेटाएनौँ । अहिले सम्म न त लास भेटाएका छौँ न त सास नै । ’

परिमल र धनजित एकै दिनदेखि बेपत्ता भएको धनजितकी आमा विष्णु कामीले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो ‘त्यतिबेला खोज तलासका लागि शान्ति समिति र रेडक्रसमा उजुरी दिएका थियौँ । अहिलेसम्म पत्ता लाग्न सकेको छैन । छोरा धनजितले विवाह पनि गरेको थियो । दुई बच्चा जन्मेका पनि हुन् । बच्चा जन्मेको एक/एक वर्ष नपुग्दै मृत्यु भयो । त्यतिबेला राम्रो उपचार पनि पाएनन् । राम्रो उपचार गर्ने नजिक अस्पताल पनि थिएनन् । द्वन्द्वकालमा सहज रुपमा उपचार गर्न जान सक्ने वातावरण पनि थिएन । छोरा बेपत्ता भएको तीन वर्षपछि (धनजितकी पत्नि) बुहारीले पनि अर्काे विवाह गरिन् । छोरा पनि भएन । विवाह नगर पनि भन्न सकेनौँ ।’

परिमल कामीको आमा जयकुराले भन्नु भयो ‘अहिले २१ वर्षको नाती (परिमलको छोरा) छ । नाती ६ महिनाको हुदा छोरा बेपत्ता भएको हो । नाती दुई वर्षको भएपछि बुहारीले (परिमलको पत्नि) दोस्रो विवाह गरिन् । नाती अहिले १२ कक्षा पढ्दै छ । नातीलाई राम्रोसँग पढाउने धोको छ । ’

रेडक्रसको अन्तर्राष्ट्रिय समिति, बेपत्ता आयोग लगाययत अन्य सङ्घ संस्थाहरूसँग छोराको अवस्था बारे बुझिदिन आग्रह गर्दा समेत कुनै पत्तो लागेन जयकुराले गुनासो गर्नुभयो । तत्कालीन युद्धको समयका द्वन्द्वरत पक्षहरू अहिले सरकारमा एकै ठाउँमा छन् । अहिलेको सरकारले सास या लास देखाइदिए हुन्थ्यो ।

झण्डै बीस वर्षदेखि छोरा हराएको र खोजिको निम्ती धेरै पटक धेरै ठाउँमा धाइसकेको तर कतैबाट पनि सुनुवाई नभएको जयकुराले दुखेसो गर्नुभयो । यसरी पटक पटक आग्रह गर्दा पनि जानकार निकायबाट कुनै जानकारी नपाएको बताइएकाले अब देशमा कानुन नभएको अनुभव जयकुरालाई भएको छ ।

लामो सास फेर्दै जयकुराले भन्नुभयो ‘यति धेरै लामो समय भईसक्यो छोरा फर्केर आउदैन । विस्तारै आस पनि मर्दै जान थालेको छ । उसको छिनो एक नाती छ । त्यसैको अनुहार हर्दै बसेका छौँ । नातीको भविश्य सुधार्न पाएका भए आनन्द मनले मर्न सकिन्छ कि भन्ने छ । ’

त्यतिबेला रेडक्रसले भाडा बर्तन, लत्ताकपडा चामल राहत दिएको बेपत्ता भएका व्यक्तिका (परिमल र धनजित) परिवारले बताउने गरेका छन् । सरकारबाट १०÷१० लाख रकम पनि राहत पायौँ । अब त सरकारले पनि सहिद घोषणा गरिसकेको छ । जयकुराले भन्नुभयो ‘मरिसके भनेर त सरकारले सहित घोषणा गरेको होला । ’

जग्गा जमिन पनि कमै छ । अरु छोरा पनि रोजगार छैनन् । घरको उत्पादनले तीन महिना मात्रै खाना पुग्छ । अरु नौ महिना ज्याला मजदुरी गरेरै जीविकोपार्जन गर्दै आएको धनजित कामीका आमा विष्णु कामीले बताउनु भयो । उहाँले त्यही कमै भएको जग्गा पनि गत दुई वर्ष आएको बाढीपहिरोले क्षति पुर्याएको छ । खनजोत गरी अन्नबाली उत्पादन गर्न सकिने अवस्था पनि छैन । जिविकोपार्जन गर्न निकै असहज छ ।

- मानदत्त रावल