फिचरहरू

भोजराज तिमिल्सिना

२४ श्रावण ०६२

काभ्रे । बमविस्फोटनमा परेर बाँचेका, पनौती नपा-१२ का ८ वर्षीय संजय कोइराला 'पढेको कुरा सम्झिँदैन' भनेर चिन्ता गर्छन् ।ज्ञानज्योती अंग्रेजी विद्यालय खोपासीमा १ कक्षामा पढ्ने संजय २०६१ पुस ५ गते खोपासी मयलबोट नजिकै माओवादीले थापेको विद्युतीय धरापमा परी घाइते भएका थिए । काठमाडौंको त्रि.वि. शिक्षण अस्पतालमा एक महिनासम्म उपचार गरेपछि उनी बाँचेका थिए । त्यो घटनालाई सम्झाउने गरी संजयको अनुहारभरि घाउका टाटाहरू छन् । अचेल पनि उनको अनुहारमा छुँदा उनी 'दुख्यो' भनेर रून्छन् । परिवार त'बाँच्दैन होला' भनेर चिन्ता गरेको सम्झँदै टाटेपाटे मुख भए पनि बाँच्यो भनेर खुशी व्यक्त गर्छन् । माओवादीले अनिश्चितकालीन बन्द सफल पार्न बाटोभरी बम बिच्छ्याएका कारण सो घटना भएको थियो ।

बाबु-आमासँगै डेरामा बसी ज्याला-मजदुरी गरी पढ्ने नौ वर्षीय सुरज लामाको सोही घटनामा परी मृत्यु भएको थियो भने डेरामा बसेर पढ्ने अर्का आठ वर्षीय बालक आले थिङ घाइते भएका थिए । अपाङ्ग बालअस्पताल पछाडि बाख्रा चराउन गएका उग्रतारा जनागाल गाविस-६ का बालक जयराम बञ्जारा र दिलबहादुर खत्री पनि बमबाट गम्भीर घाइते भएकोमा लामो समयसम्म उपचार गरिए तापनि उनीहरू सुस्त मनस्थितिका भएका छन् । हिंसात्मक द्वन्द्वका क्रममा मर्नेहरूको दुःखद् सम्झना त छँदैछ; यसक्रममा घाइते तथा अङ्गभङ्ग भएर बाँच्ने तथा बाबु-आमा गुमाउने बालबालिका भने बाँचेर पनि कहालीलाग्दो स्थितिमा रहेका छन् ।

दूध दुहेको बेला वाल्टिङ गाविस-३ का राजकुमार मल्ललाई २०५५ फागुन ४ गते सुराकीको आरोपमा माओवादीहरूले गोली हानेर हत्या गरे । लोग्ने मरेको पीडामा २३ वर्षो कलिलो उमेरमै उनकी पत्नी मिठु बहुलाइन् । स्थानीय सरस्वती प्राविमा पढ्ने आठ वर्षी छोरी शर्मिला बाबु मारिएको तथा आमा बहुलाएको घटनापछि खाना पकाएर ख्वाउने मान्छेसमेत नहुँदा २०६० कात्तिक २८ गते विरक्तिएर हिँडिन् । कक्षा दुईमा पढ्ने शर्मिला एकाएक गाउँबाट हराएपछि सबै शिक्षकहरूलाई चिन्ता पर्‍यो । खोज्दै जाँदा धेरै पछि वनमा भौँतारिएर हिँडिरहेको अवस्थामा उनी भेटिइन् ।

कटुञ्जेबेँसीका इमानसिं तामाङलाई २०५५ असार ४ गते प्रहरीहरूले माओवादीको आरोपमा मारेपछि ३६ वर्षीया पत्नी मसिनी तामाङ लामो समयसम्म बेहोस भइन् । जतिबेला होसमा आइन्, त्यतिबेला सुतेर दुई वर्षीकी कान्छी छोरीलाई दूध चुसाउँदै थिइन्, मरिन् । ससुरा सुब्बासिं आफ्नी मृत बुहारीको दूध नातिनीले चुसिरहेको त्यो दृश्यको झल्को मात्र आउँदा पनि बेचैन हुन्छन् । त्यो घटनापछि मसिनीकी १३ वर्षीय जेठी छोरी लालमाया बन्दुक बोकी हिँडिन् । उक्त घटनामा मारिएका इमानसिंका हिमालसिं, हिमबहादुर र भारतसिं नाम गरेका तीन छोराहरू र लालमाया, मनमाया, मेगमाया र कान्छी नाम गरेका चार छोरीहरू रहेका छन् । सबैको उमेर १६ वर्षुनि छ । कतै राज्यबाट थप दुःख पो पाइने हो कि भन्ने त्रासले छोराछोरीहरू आफ्नो बाबु मरेको कुरा बताउन पनि चाहँदैनन् । मृतकका छोराछोरीहरू अहिले भ्याकुरा (एकप्रकारको चरा) मारेर जीवन यापन गर्नुलाई नै आफ्नो भाग्य सम्झन्छन्।

सरकार र माओवादीबीच युद्धविराम भएको समयमा गैरिबिसौना देउपुर गाविस-९ सन्यासीगाउँ बस्ने पाँच वर्षीय शम्भु पुरी, १० वर्षर्य राजु गिरी र ११ वर्षीय राजकुमार गाउँबाट भागे । ब्रह्मायणी निमाविमा पढेर घर फँकिदै गर्दा माओवादीले बन्दुक तेर्स्याउँदै 'तेरो बाउ कहाँ छ -' भनेका कारण आत्तिएर रुँदै विद्यालय पोसाकमै बनेपामा दगुरिरहेको अवस्थामा उनीहरू भेटिएका थिए । केही समयपछि गैरिबिसौनाका ३० वर्षीय लोकनाथ भनिने ज्ञानु पुरीलाई डेडीथुम्का माविको प्राङ्गणमा माओवादीले काटेर मारे भन्ने समाचार आयो । बाबुलाई माओवादीले धम्क्याएको सुनेर बाबुको मृत्युअघि नै भागेका ती बच्चाहरूको अहिले हरिबिजोग देखिन्छ ।

माओवादीले बेवारिसे अवस्थामा छाडेका बम पडि्कएका कारण पनौतीमा सुरज थापा, बनेपामा पुन्यराम मानन्धर,दाप्चामा मीनकुमार लामा, खार्पाचोकमा नेत्रप्रसाद दंगाली र अन्य एक नाम नखुलेका बालक तथा खोपासीमा सुरज लामाको ज्यान गएको छ । माओवादीमै गएका बालकहरू विमला वाइवा, मनकुमारी गोले, रमिता तामाङ र संजीव लामा पनि बम विस्फोटनमा परी मरेका छन् ।माओवादी छोडेका धनबहादुर श्रेष्ठ र सर्वसाधारण सनत श्रेष्ठ राज्यलाई सघाएको आरोपमा माओवादीद्वारा मारिएका छन् ।

भुम्लुसल्लेकी सरला अधिकारी, भुग्देउका सुजन आले, च्यासिर्ङखर्कका रामहरि थापामगर, पोखरीचौरीकी रिना रसाइली र खरेलथोककी मैना सुनुवारजस्ता सर्वसाधारण बालबालिका राज्यको कार्बाहीमा मारिएका छन् । यसैगरी माओवादीमै लागेर हिँडेकामध्ये अनैकोटमा डम्बर श्रेष्ठ, सुभद्रा सापकोटा, मञ्जु कुँवर, च्यासिङखर्कमा राजु श्रेष्ठ,भुमेडाँडामा शंखेश्वर माविका एक विद्यार्थी -नाम नखुलेको) र रमेश अधिकारी, श्यामपाटीकी प्रेमकुमारी तामाङ्ग,पोखरीचौरीकी सुभद्रा चौलागाई, बोल्देफेदिचेका रकम लामा र चापाखोरीकी पुतली विश्वकर्मालगायतका १६ जना १८ वर्षमुनिका बालबालिकाहरू राज्यबाट मारिएको देखिन्छ । इन्सेकको तथ्याङ्कअनुसार, हिंसात्मक द्वन्द्वका क्रममा काभ्रेमा मात्र १८ वर्षमुनिका, माओवादीमा गएका समेत गरी, २८ जना बालबालिका मरेका छन् ।

जिल्ला बालकल्याण समितिका अनुसार द्वन्द्वरत पक्षले संरक्षकलाई मारेका कारण जिल्लामा धेरै बालबालिका जोखिममा परेका छन् । हिंसात्मक द्वन्द्वका कारण उनीहरू खतरामा मात्र परेका होइनन्, गलत काम गर्न पनि सिकेका छन् । अभिभावक गुमाएका केही बालबालिका शिक्षा, स्वास्थ्य र परिवारविहीन भई बालश्रमिक,सडकबालक वा मगन्तेका रूपमा जीवन बिताइरहेका छन् भने कतिपय बालबालिका व्रि्रोही छापामारहरूको सहयोगीका रूपमा सूचना आदान-प्रदानको कार्यमा लागेका छन् । केही बालबालिका त बन्दुक बोकेर बालसैनिकको रूपमा काम गरिरहेकासमेत भेटिएका छन् । युद्धसिर्जित त्रास र तनाबका कारण कलिलो मस्तिष्क अशान्त भई निदाउन समेत छाडेका पनि देखिन्छन् ।

-