फिचरहरू

गोपीकृष्ण भट्टराई

घडीमा रातको दश बजेको थियो । अचानक ढोकामा ढकढक आवाज आयो । चमेलीले ढोका खोलिन् । बाहिर चारपाँच जनाको एक समूह थियो । 'माणिकलाल जी कहाँ हुनुहुन्छ -' उनीहरूले सोधे । चमेलीले सुतिरहनुभएको छ भन्ने जवाफ दिइन् । 'उहाँसँग काम छ उठाइदिनुस् ।' उनीहरूले भने । चमेलीले माणिकलाललाई मान्छे भेट्न आएका छन् भनी उठाइदिइन् । माणिकलाल घरबाहिर आए । उनीहरूले माणिकलाललाई केही काम छ भनी साथमै लिएर गए । पति आइहाल्लान् भनी चमेली सुतिन् । उनलाई थाहा थिएन माणिकलाल अब कहिल्यै पनि घर फर्किने छैनन् ।

पेशाले शिक्षक भए पनि खेतिपाती नगरी माणिकलाललाई परिवार पाल्न गाह्रो थियो । त्यो दिन पनि उनले दिनभरी बारीमा मकै गोडेका थिए । दिउँसोको कामको थकानका कारण उनी चाँडै खानपीन गरी ओछ्यानमा पल्टेको केही समय पछि ४-५ जनाले आएर माणिकलाललाई लगेका थिए । खेतबारीको कामले थकित चमेलीले एकछिनपछि पति आउलान् भनी ढोका बन्द गरी सुत्न गइन् । थकानका कारण उनीले निदाएको पत्तै पाइनन् । बिहानसम्म पनि मणिकलाल घर फर्केनन् । भोलीपल्ट ११.०० बजे पछिमात्र चमेलीले माणिकलाल हराएको थाहा पाइन् । छरछिमेकीसहित मिलेर खोज्दैजाँदा घट्टे खोलामा पतिको शव पो उनले पाइन् ।

दश वर्षो माओवादी 'जनयुद्ध' को क्रममा शिकार हुने मानवअधिकार रक्षकमध्ये एक हुन् ललितपुर जिल्ला कालेश्वर गाविस-७ का ३२ वर्षीय माणिकलाल वाइवा । इन्सेकको अभिलेख अनुसार उनलाई २०५९ साल कात्तिक १० गते रातको समयमा ४-५ जनाको संख्यामा आएका माओवादी कार्यकर्ताले घर नजिकै रहेको घट्टे खोलामा पुर्‍याइ धारिलो हतियारले घाँटी रेटी हत्या गरेका थिए । उनी नवोदय प्राथमिक विद्यालय कालेश्वर खन्तीकाडाडाँका शिक्षक तथा इन्सेक सम्बद्ध नवज्योति रिलेकका अध्यक्ष समेत थिए ।

माणिकलाल २०५९ कात्तिक ४ गते व्यक्तिगत कामको सिलसिला काठमाडौं गएका थिए । उनी काठमाण्डौं गएको भोलीपल्ट कात्तिक ५ गते सुरक्षाफौजले कालेश्वर गाविसस्थित पानीघाट सामुदायिक वनमा काभ्रे जिल्लाका राजु नेपाल, कुलबहादुर राना, दलबहादुर लामा र २० वर्षीय ऋषेश्वर अधिकारी सहित चारजना माओवादी कार्यकर्ताको गोली हानी हत्या गर्‍यो । साथै सुरक्षाकर्मीले कृष्णबहादुर दोर्जेलाई पक्राउ गर्‍यो । आफ्नो काम सिध्याएर माणिकलाल कात्तिक ८ गते कालेश्वर फर्किए । सुरक्षाफौजले चारजना हत्या गरेको घटनाको स्थलगत अध्ययन गर्न "मानवअधिकार तथा शान्ति समाज"का तल्कालीन अध्यक्ष कृष्ण पहाडीको नेतृत्व मानवअधिकारकर्मीको एक टोली कात्तिक ९ गते कालेश्वर पुगेको थियो । माणिलालले सो टोलीलाई घटनास्थल देखाउन लगेका थिए ।

माओवादीले ०५९ मंसिरमा एक कार्यक्रम आयोजना गरी माणिकलालले आर्मी, पुलीसलाई माओवादीको बारेमा सुराकी गरेको, घरमा आर्मीको पर्चा रहेकोलगायतका आरोप लगाउँदै उनको हत्याको जिम्मा लिए । अहिले पनि माओवादीका ललितपुर जिल्ला सचिव हरि दाहाल ' ललित ' ले हत्याको जिम्मेवारी लिएका छन् । सुराकी गरेकै आधारमा तत्कालीन समयमा साथीहरूले वाइवाको हत्या गरेको उनी जिकिर गर्छन् ।

'उनीहरूले सदाको लागि चुडेर लगें ।' गहभरी आँशु पार्दै चमेली भन्ने गर्छिन् 'यी चारजना छोराछोरीलाई कसरी खुवाउने, पढाउने -' बिहान बेलुकीको जोहो टार्न कठिन भएको छ । बारीको नाममा एकहल पाखो बारी छ । चमेलीको लागि त्यो पनि कसले जोतिदिने -

माणिकलालका चारजना छोराछोरी छन् । छोरीहरू हिरा र नीरा क्रमश कक्षा ६ र ४ मा पढ्छन् । त्यस्तै छोरा तिर्थ र राजकुमार क्रमश कक्षा ३ र १ मा पढ्दैछन् । उनको परिवारले हालसम्म क्षतिपूर्ति पाएका छैनन् । रिलेक नेपाल राष्ट्रिय समितिले उनको परिवारलाई ५ हजार नगद र छोराछोरीलाई स्कुल ब्याग, एकजोर कपडा र स्टेशनरी सामग्री उपलब्ध गराएको थियो । त्यो नै उनको परिवारले हालसम्म पाएको राहत हो । घटनाको न्यायिक छानविन र क्षतिपूर्ति ०५९ को लागि रिलेक नेपालले ०६४ असार ७ गते राष्ट्रिय मानवअधिकार अयोगमा र रिलेक नेपाल, रिलेक नेपाल जिल्ला शाखा ललितपुर र इन्सेक ललितपुर जिल्ला प्रतिनिधिले संयुक्त रूपमा जिल्ला प्रशासन कार्यालय, ललितपुरमा निवेदन दिएका छन् । प्रमुख जिल्ला अधिकारी आनन्दराज पोख्रेलले सर्वदलीय बैठकमा निवेदन पेश गरी निर्णय गर्ने बताएका छन् ।

मानवअधिकर रक्षक भएकोले अरुले सहयोग नगरे पनि अधिकारकर्मीले सहयोग गर्लान् भन्ने आस चमेलीमा थियो । त्यो पनि किन हो त्यो आशा निराशामा बदलिएको छ । कृष्ण पहाडीको समूहलाई वाईवाले बाटो त देखाए तर उनको परिवारलाई बाटो देखाउन कुनै अधिकारकर्मी पनि वाइवाको परिवारलाई भेटगर्न गएनन् । अधिकारकर्मीहरूले केही कार्यक्रममा उनको बारेमा चर्चा त गरे तर न्यायिक छानविनको लागि आवाज उठाउन कसैले तत्परता देखाएन ।

ललितपुर । ०६४ असार

 

-